Wie was Jan

Al eeuwen maken borduursters merklappen, waarbij vaak voorbeelden van vroeger worden nageborduurd. Ongeveer 40 jaar geleden begon Jan Houtman merklappen naar eigen ontwerp te borduren, die tegenwoordig wereldwijd bekendheid genieten. Het bijzondere is dat hij geen ontwerp vooraf maakte maar 'gewoon' begon te borduren en het geleidelijk aan vorm kreeg. Jan Houtman is op 14 juli 2007 in zijn woonplaats Aerdt overleden, waarmee Nederland een van haar invloedrijkste handwerkkunstenaars verloor. 

Levensloop

Jan Houtman werd in 1929 geboren en groeide op in Medan, op het eiland van Sumatra, Nederlands-Indie. Hij volgde het gymnasium in Duitsland en daarna de grafische school in Amsterdam. Na enige tijd voor een aantal drukkerijen gewerkt te hebben begon hij in 1954 in Arnhem een eigen drukkerij. Zijn grafische vakkennis, waarvan typografie -- de vaardigheid van het vormgeven van teksten -- een belangrijk onderdeel uitmaakte, vormde de basis van zijn belangstelling voor de merklap. Toen hem eens een merklap te koop werd aangeboden, won hij deskundig advies in bij Albarta Meulenbelt, de toenmalige conservatrice textiel van het Nederlands Openluchtmuseum, eveneens in Arnhem, Zij raadde hem de aankoop af en kreeg hem enthousiast om eens zelf te proberen een merklap te maken.

Jan Houtman 30 jaar borduren

We zouden kunnen zeggen: de rest is geschiedenis. Vanaf 1968 maakte Jan Houtman merklappen naar eigen ontwerp. Hij heeft er zo’n honderddertig gemaakt en zeker wanneer je zijn stijl kent, dwingt dat respect af. Een groot deel van zijn werken is tentoongesteld in zijn prachtige huis, de hofstede ‘De Haemmaeker’ in Aerdt (in de buurt van Zevenaar). ‘s Zomers zijn deze aldaar te bezichtigen.  

In 1988 organiseerde het tijdschrift Handwerken zonder Grenzen een borduurwedstrijd voor mannen. Hij won toen een prijs met een speciale kerst merklap. Henriette Beukers, de hoofdredactrice van het tijdschrift, vond dit zo een aardig idee dat er nog diverse malen een kerst merklap van zijn hand in Handwerken zonder Grenzen is gepubliceerd. Uitgeverij Cantecleer heeft naar aanleiding daarvan tweemaal een boek met ontwerpen van kerst merklappen van hem gepubliceerd. 

Jan Houtman Levensboom

In 2007 was Jan Houtman, na lange ziekte, weer anderhalf jaar actief met het maken van nieuwe merklappen. Ik heb hem diverse malen op handwerkbeurzen ontmoet, die hij samen met zijn levensgezel Theo Spaan bezocht. Een bijzonder aimabel mens. Een nieuwe ziekte kwam hij helaas niet te boven; hij overleed op 14 juli 2007, thuis in zijn woonplaats Aerdt.

Eigen stijl

Jan Houtman - Bloemen merklap 1969 

De ontwerpen van Jan Houtman hebben een duidelijke eigen stijl, waarmee ze zich onderscheiden van de traditionele merklap, zoals je die in Nederland het meest ziet. Zijn stijl kenmerkt zich door een verfijnde invulling en rijke detaillering, waarbij er weinig ‘witte vlakken’ overblijven. Dit maakt dat je op een merklap van hem niet snel raakt uitgekeken; men vindt telkens nieuwe, boeiende details. Alhoewel hij een duidelijke eigen stijl heeft, maakte hij zelf daarop ook wel eens een uitzondering. Opvallend is bijvoorbeeld de merklap ‘Fantasie is iets dat velen niet begrijpen’ (2002), die door het gebruik van een groot aantal kleur vakjes een opvallend moderne uitstraling heeft en vaag aan het werk van de schilder Piet Mondriaan doet denken.

Jan Houtman - Advent merklap 2000

Jan Houtmans merklappen kenmerken zich ook door een bijzonder goed gevoel voor compositie. Ook daarin herken je de kwaliteit van een echte typograaf. Het bijzondere hiervan is dat Jan Houtman geen tekening vooraf maakte; hij begon gewoon te borduren en liet het werkstuk dan groeien tot het eindresultaat: een merklap met een perfecte compositie. Wie doet hem dat na? Jan gebruikte in de regel een fijne kwaliteit witte aida. Wanneer je bij hem op bezoek kwam terwijl hij aan het borduren was, kreeg je dan ook geen hand. Hij wilde zijn borduurwerk brandschoon houden.









Verhaal en foto's zijn terug te vinden op de website van Handwerk wereld